Die spannende eerste dagen op school

Ze komen er weer aan, die eerste schooldagen!

Wat kun jij als leraar or lerares tijdens de eerste weken school doen om leerlingen een plezierige start te geven, zodat ze lol krijgen in het naar school gaan en leren? En waarom zijn deze eerste dagen zo belangrijk?

De eerste keer…

Als een set legoblokjes bouwen we onze blik op het leven op basis van onze eerste ervaringen; het eerste oogcontact met mama en papa, onze eerste stapjes, onze eerste woorden, de eerste schooldagen, onze eerste liefde, onze eerste baan. Al deze ervaringen zijn nieuw, anders en daarmee mijlpalen voor het vormen onze emoties, interesses, overtuigingen, gedrag. De springplank voor ons leven.

Ik weet zelf nog het moment waarop ik ineens besefte dat na de zomer weer opnieuw de winter kwam, dat dat een natuurlijke cyclus was.

Met het ouder worden nemen de premièredagen af; de wereld wordt vertrouwder, we hebben zoveel al eens gedaan. Zo vertraagt actief leren met het stijgen van de leeftijd. Maar ook de veranderingen in onze hersenen zorgen ervoor dat we niet alles meer even makkelijk absorberen en voor waar aannemen. Voor kinderen is de lol van het ontdekken zo vers en natuurlijk en hun brein zo actief dat het beheersen van nieuwe ervaringen een makkie is. Zo snel als een kind leert fietsen, schaatsen, een taal leert spreken, kan toveren met computers en gadgets, het is voor ons volwassenen vaak jaloersmakend.

Nieuwsgierigheid en plezier versus onzekerheid en angst

In september komen weer duizenden kinderen voor het eerst een klaslokaal binnen. Hoe help je hen zoveel plezier te beleven aan die eerste dagen, zodat ze levenslang open zullen staan voor nieuwe ervaringen en kennis? Hoe heet je hen welkom en zorg je ervoor dat ze elkaar ook welkom heten in deze nieuwe omstandigheden? De eerste schooldagen zijn voor de meesten gevuld met meer nieuwe ervaringen dan gedurende enige andere tijd. Nieuwe kinderen, volwassenen, gesprekken, geluiden, instructies, omgeving, regels, ritme, ….

De belangrijkste sleutel is veiligheid. Een veilige basis om van daaruit nieuwe dingen te proberen.

Nieuwsgierigheid ligt aan de basis van de optimale leerervaring: Vragen stellen leidt tot verkenning, ontdekking, oefening en beheersing. Vallen en opstaan. En nog een keer. Totdat het kind het geleerde onder de knie heeft met als beloning plezier, voldoening en vertrouwen om opnieuw een stapje verder te gaan. Deze cyclus van verwondering en ontdekking kan echter worden gestopt door angst, het gevoel te vallen zonder dat het opstaan volgt.

Al die nieuwigheid van de eerste schooldagen kan al snel bedreigend en overweldigend zijn voor een jong kind. Als we ons in het nauw gebracht voelen – schaamte, verwarring, onzekerheid, eenzaamheid, of te veel, te nieuw, te snel, het niet bij kunnen houden of er niet bij te horen – proberen we om onszelf veilig te houden. De stressreactie in ons brein leidt tot een tunnelvisie; alleen de informatie die op dat moment belangrijk is om te overleven dringt nog tot ons door. Angst is dodelijk voor nieuwsgierigheid.

Eén emotie tegelijk

Het feit dat deze twee emoties – angst en nieuwsgierigheid – niet naast elkaar kunnen bestaan is voor een leraar ook een zegen.

Wat doe je met een angstig kind? Je leidt het af met interessant speelgoed of iets anders dat nieuw maar niet bedreigend is. Hou hun wereld klein. Een gevoel van veiligheid komt voort uit consistente, attente, koesterende en gevoelige aandacht voor de behoeften van elk kind. Je kunt veel doen om het gevoel van veiligheid te stimuleren:

Een duidelijk dagprogramma, het steeds herhalen van wat jullie die dag gaan doen en hoe dat dan gaat, zo samen. Een gesprek met de klas waarin je uitwisselt wat ieder kind thuis deed voordat ze voor het eerst naar school gingen. Dit kan zowel de kinderen als jezelf helpen: voor de kinderen door gehoord te worden in wat ze het meest missen en voor jou om voor ieder kind een vertrouwd stukje mee te kunnen nemen in de schooluren. 

Om te voorkomen dat jonge kinderen in de eerste schoolweken verdrinken in alle nieuwe indrukken en ervaringen, is het sociale vangnet in de klas essentieel. De onzichtbare ondersteuning voor een kind via de contacten in de klas en met de leraar zorgt voor een sociaal vangnet en een fijne leeromgeving. Het is de leraar die de veilige ’thuisbasis’ creëert.

Veiligheid wordt gecreëerd door voorspelbaarheid en voorspelbaarheid wordt gecreëerd door consistent gedrag van de leraar, ook naar de andere leerlingen. Als het dagschema consistent is, maar de leraar niet, of vice versa, is er geen voorspelbaarheid voor het kind. En let op: “actions speak louder than words”. Als je lichaamstaal niet overeenkomt met je woorden – ongeduldig zijn maar zeggen “geeft niet, ik leg het opnieuw uit” – dan geeft de lichaamstaal altijd de doorslag voor de impact op een ander.

Menselijke behoeften

Zodra we veilig zijn en de wereld om ons heen bekend is, snakken we juist naar nieuwigheid en verandering. Het kenmerk van “in flow” zijn, is juist dat stukje uitdaging. Maslow’s piramide, Tony Robbins en Human Givens Theory spreken over de balans van zekerheid versus onzekerheid, het geven en krijgen van aandacht en flow, geconcentreerd bezig zijn met iets, afgewisseld met groei, of iets bereikt hebben. Ons hormoonsysteem is zo ingericht dat het uit zichzelf zoekt naar die beloningen.

Een andere essentiële menselijke behoefte waarin de school en de klas kunnen voorzien is het gevoel erbij te horen, je te kunnen verbinden, een relatie te hebben met anderen, deel uit te maken van een sociaal netwerk en bij te dragen aan dat netwerk door anderen te helpen.

Onze tips om hierin te voorzien

Je persoonlijkheid en je intentie zijn essentieel.

Je glimlach, je stem en je aanraking zorgen ervoor dat een kind zich veilig voelt. Tenminste: als je het meent. Want zoals gezegd, we zien haarfijn wanneer iemand niet authentiek is en een valse glimlach ziet er heel anders uit dan een gemeende lach. Kinderen zien intenties zelfs nog beter dan volwassenen.

Dus hoe werk je aan een positieve intentie? De onderstaande tip kan in eerste instantie voelen als een trucje, maar je zal snel merken dat je het tot je “manier van zijn” promoveert, omdat het zo’n geweldig effect heeft.

Op het moment dat je kennismaakt met de nieuwe kinderen in je klas, voel dan hoe je intern kunt uitreiken naar ieder kind alsof dit kind het meest interessante, het liefste, het meest veelbelovende kind in je klas is. Je kunt je voorstellen dat dit kind je broer of zus is toen jullie klein waren, of je eigen kind of kleinkind. Je zal merken dat die innerlijke overtuiging indruk maakt op het kind dat je op dat moment leert kennen, dat het voelt dat jij die positieve verwachting bij hen hebt. Je laat je hart, ogen, glimlach en houding spreken in die innerlijke overtuiging. Oogcontact is daarbij essentieel.

Hou de eerste schoolweken eenvoudig met een standaard dagprogramma. Herhaal het schema en de regels vele malen, steeds op hetzelfde moment van de dag. Als de kinderen zich eenmaal op hun gemak voelen met het ritme van de schooldagen, kun je flexibeler worden.

Voorspelbaarheid en motivering

Wees voorspelbaar in je interacties met de kinderen. Observeer ieder kind, zodat je kunt zien wanneer ze overbelast of overweldigd raken. Kinderen worden ofwel te druk ofwel onbereikbaar. Laat die kinderen even wat voor zichzelf doen of een aantal rondjes rennen om de druk van de ketel te laten ontsnappen. Je zult al snel weten welke kinderen het eerst uit balans raken als temperatuurmeting voor de klas.

Hou de eerste uitdagingen licht en zet zwaar in op de lof voor ieders inzet. Vertrouwen en plezier komen voort uit succes. Laat ieder kind ergens in slagen. In onze lesprogramma’s kun je speciale oefeningen vinden die werken met het uitdelen van complimentjes, vanuit hun ouders maar ook vanuit leerlingen en medeleerlingen.

Inclusieve groepsvorming

Zorg ervoor dat de klas een hechte, veilige groep vormt, bijvoorbeeld door de lesoefeningen op onze site te gebruiken. Als je een groep mensen vraagt wie zich anders voelt dan de anderen, zal vrijwel iedereen de hand opsteken. Kinderen kunnen zich snel onzeker voelen doordat ze zich wel bewust zijn van dit gevoel, maar nog niet het perspectief hebben dat vrijwel iedereen zich zo voelt. Let erop dat niemand buiten de groep valt, en werk met de kinderen die meer moeite hebben zich aan te sluiten bij de anderen aan hun gevoel van comfort in de groep en hun besef dat zij ook erbij horen, zelfs als ze zich anders voelen. Kinderen die zich geaccepteerd voelen in een inclusieve groep leren beter.

Rust en herstel

Geef tijd voor rust. Stilte en rust stellen de hersenen in staat om de nieuwe ervaringen van de dag “in te halen” en te verwerken. REM slaap is eigenlijk wat oververhitte hersenen nodig hebben, maar om dit in de klas op te vangen, kun je iedereen even het hoofd op de armen laten leggen, terwijl jij een verhaaltje vertelt. Dit werkt als een soort geleide meditatie en heeft dezelfde hersengolven tot gevolg. Er zijn online meditatieverhaaltjes voor kinderen te vinden. Dit leidt tot een betere consolidatie van de leerervaringen van de dag.

Benadruk bij de ouders/verzorgers het belang van gezonde voeding en van een goede bedrust. We kunnen niet leren als we honger hebben of oververmoeid zijn. Om een voorbeeld te geven: te weinig slaap heeft eenzelfde effect op je capaciteiten bij het autorijden als een teveel aan alcohol.

Laat ouders/verzorgers ook weten dat gedurende verschillende periodes in het jaar, waarin veel gebeurt, hun kinderen thuis waarschijnlijk prikkelbaarder zijn, meer slaap nodig hebben en thuis “decompressie”-tijd nodig zullen hebben of “decompressie”- gedrag zullen vertonen. Zelfs prettige ervaringen op school kunnen veel energie kosten en daarmee stress opleveren. Voor de ouders is het van belang om zich te herinneren hoe zijzelf als kind soms ook moeite hadden om zich “goed” te gedragen, zodat ze het geduld kunnen opbrengen de kinderen hun emoties te laten uiten.

Jij maakt het verschil!

In scherp contrast met degene die ons ongeïnteresseerd en kortaf de lol in het leren ontnam, staat gelukkig de warme herinnering aan de lerares of leraar die ons met liefde en genegenheid opving toen we dat nodig hadden en ons motiveerde om het nog eens te proberen.

Wij weten wie van de twee jij bent! ….  🙂