Wit privilege

Waarom hebben veel mensen moeite met deze term?

Vóór de mondiale aandacht voor de #BlackLivesMatter, kenden de meeste van ons de term nog niet. Of beter gezegd, de term was in de la gestopt en lag daar al jaren te verstoffen. Door de ontwikkelingen deze zomer is de term helemaal terug en is er eveneens weerstand ontstaan voor het gebruik ervan.

Het negatieve sentiment dat sommigen voelen door de term, doet afbreuk aan de maatschappelijke vooruitgang van de dialoog. Weerstand resulteert namelijk in een onvermogen om te luisteren en leidt af van waar het eigenlijk om gaat: gelijkheid.
Ook wij voelden ons onprettig bij dit predicaat, zeker nadat we in de afgelopen maanden geconfronteerd werden met discriminerende reacties op onze activiteiten waaraan de term “wit privilege” meermaals werd gekoppeld. Mede door ons eigen ongemak, besloten we te kijken naar waar de term “wit privilege” vandaan komt.

In de historie ligt de mogelijkheid om beter te bevatten wat er met de term bedoeld wordt. Wie de term bedacht heeft is niet geheel duidelijk. Tot medio 1900 werd de term vooral gebruikt als men sprak over de systemische en juridische vooroordelen die witte mensen genoten, denk bijvoorbeeld aan de mogelijkheid om te stemmen of een huis te kunnen kopen.

Later werd bij het gebruik van de term voornamelijk verwezen naar de psychologische effecten van “wit privilege” dat onbewust in stand werd gehouden door de maatschappij. Eén van de bekendste stukken hierover werd geschreven door McIntosch in 1988. In haar essay legt de schrijfster uit wat het verschil tussen de witte en de donkere burger inhoudt. Zo schreef zij dat personen met een getinte of donkere huidskleur – zeker in die periode – zelden geportretteerd werden in de media en producten eigenlijk altijd ontworpen werden voor de gemiddelde witte man. Denk aan een pleister, waarvoor de kleur is afgestemd op de witte huid.

De term wit privilege betekent de vrijheid om door het leven te gaan zonder continu te worden blootgesteld aan raciale vooroordelen en etnische profilering.

De meeste witte mensen zijn zich zelden bewust van hun naam en huidskleur omdat het in Europa simpelweg niet relevant is. Terwijl anderen regelmatig worden geconfronteerd met de effecten van hun huidskleur en naam. Dat is geen vrije keuze maar een gevolg van de wijze waarop de samenleving tot op heden is georganiseerd.

Er is nog steeds sprake van een onevenredige vertegenwoordiging in de media. En nog steeds ervaren mensen met buitenlandse namen discriminatie op de arbeidsmarkt. En nog steeds staan er vooral witte modellen op de covers van bladen. Als je een beeldbank bekijkt, zal je daar meer afbeeldingen van witte mensen aantreffen dan van mensen met een andere huidskleur. Onevenredig veel producten worden getest met en afgestemd op witte mannen van gemiddelde lengte en gewicht, terwijl we inmiddels weten dat er essentiële (lichamelijke) verschillen zijn waar rekening mee gehouden moet worden bij bijvoorbeeld de ontwikkeling van medicijnen of veiligheidsmaatregelen. 

Waar komt de weerstand dan vandaan?

De weerstand die soms gevoeld wordt komt voort uit de lading van de woorden die worden gebruikt. Sommige mensen die op basis van uiterlijke kenmerken als wit worden gecategoriseerd, identificeren zich er niet mee. Zij voelen zich niet wit. Daarbij impliceert het woord privilege, dat iemand die tot deze groep wordt gerekend, altijd een bevoorrecht bestaan heeft gehad. Veel vrouwen, mensen met een beperking, mensen die in armoede leven (of daarin zijn opgegroeid), chronisch zieken, mensen uit de LHBTQ+ community en andere groepen die vaak met discriminatie en vooroordelen te maken hebben gehad, vinden dat de term voorbij gaat aan hun eigen pijn en ervaringen van uitsluiting. Als de term verkeerd gebruikt wordt, is dat ook zo. De term wordt dan een wapen in plaats van een verklarende term om te praten over een hardnekkig mechanisme in onze maatschappij.

Wit privilege is een mechanisme in ons systeem

Het is belangrijk dat we ons allemaal beseffen dat wit privilege geen construct is dat op iedereen van toepassing is. Daar is de term ook nooit voor bedoeld. Het betekent niet dat er geen witte mensen zijn die een moeilijk leven hebben gehad, of zijn geconfronteerd met discriminatie en vooroordelen en het betekent ook niet dat alle witte mensen voordeel hebben gehad van de privileges die er bestaan. Het betekent ook niet dat als je wit bent, je alles te danken hebt aan je huidskleur in plaats van aan je talent.

Wit privilege is een automatisch voordeel, dat los staat van iemands persoonlijke levenssituatie. Het betekent dat als je wit bent, je automatisch al een grotere kans hebt op de middelen dan een ander heeft. Wetend dat een deel van deze ongelijkheid voorkomt uit het verleden dat nog steeds doorwerkt in het hier en nu.

Wat is er nodig om dit mechanisme te doorbreken?

Om af te komen van de ongewenste nalatenschap van het verleden, moeten we ervoor zorgen dat het huidige systeem anders wordt ingevuld. Dat begint bij het kritisch kijken naar het verleden en de lessen mee te nemen naar het nu en daarover in gesprek te gaan.

Het doorbreken van bewuste en onbewuste patronen is hierbij een belangrijke stap. Zo dragen scholen de verantwoordelijkheid om jongeren de geschiedenis mee te geven, hen bewust te maken van de effecten daarvan zijn en daarover met elkaar in gesprek te gaan. En is het de verantwoordelijkheid van journalisten, vormgevers, reclamemakers en programmamakers om heel bewust te kijken naar de samenstelling van beelden, de cast en de lading van hun boodschap. Want deze kleine groep professionals hebben een ontzettend groot aandeel in de wijze waarop iedereen in de maatschappij de dagelijkse en systemische beslissingen neemt.

Alleen dan kunnen we de term wit privilege op termijn bespreken als iets uit de geschiedenis.